GD_Ass ანუ როგორ ვიქცეთ ეროვნულ ტაკოვიზიად

სექსიზმის მარტივი და მოკლე განმარტების სანახავად არ დაიზაროთ, და ნახეთ ჩემი პოსტები: სექსიზმი არიფებისთვის (ნაწილი I), და სექსიზმი არიფებისთვის (ნაწილი II).

(c) Pro-Woman, შესრულება: ნინო გოგოჭური

ალბათ გაინტერესებთ, როგორია ის – Georgian Dream Ass, ანუ საოცნებო ქართული ტაკო ტელევიზია. უკაცრავად–მეთქი, დავაპირე მეთქვა, მაგრამ მგონი აღარ არის ამ სიტყვაში არაფერი საბოდიშო. პირდაპირ ეთერში, დღისით–მზისით თუკი ტიტველ ტაკუნებზე დოლის დაკვრა არც უხერხულია და არც სალაპარაკო,  ალბათ არც თქვენ უნდა მიწყინოთ ეს სიტყვები, ჩემო GD_Ass. გულწრფელად ვამბობ, ძალიან ვაფასებ თქვენს ტელევიზიას, ამ გადაცემის შემოქმედებით ჯგუფსაც დიდ პატივს ვცემ.

ყველაზე დასაფასებელი მაინც ისაა, რომ ასეთი ორიგინალური შოუ შემოგვთავაზეთ. ასეთი რამ არსად მინახავს გეფიცებით, იუთუბის იმ ვიდეოს გარდა, თითქმის 3 000 000 ნახვა რომ აქვს.

მაშ ასე, ორიგინალური, და რაც მთავარია, ეროვნული შესრულება GD_Ass-ის ეთერში!

               

ვერაფერს იტყვი, კარგი ტაკოებია. თანაც, ეს ქალები ხომ არავინ მიიყვანა გადაცემაში ძალდატანებით? ფულიც გადაუხადეს და მადლობაც, სავარაუდოდ.

ამ ლოგიკით, რა საქმიანობაშიც ფულს უხდიან ადამიანებს (ისინიც, სხვადასხვა მიზეზით ამას ასრულებენ), ყველაფერი პირდაპირ ეთერში უნდა გავიდეს! თანაც არც მეტი, არც ნაკლები, დღის 3 საათზე!

კი, ნამდვილად აქ არის ერთ–ერთი მთავარი პრობლემა – იუთუბზე განთავსებული ვიდეო, რომლის კალკირებასაც ეს "შოუ" წარმოადგენს, არ შეიძლება შევადაროთ დღის სამ საათზე ეთერში გასულ გადაცემას! მართლა ხომ არ გონია ვინმეს, რომ რომელიმე მსგავსი სექსისტური იდეა ქართველ "ტელევიზიონშიკებს" მოუვიდათ თავში? რა თქმა უნდა არა. რა თქმა უნდა ყველაფერი საიდანღაც არის უსინდისოდ მოპარული და გადმომღერებული, თუმცა ნიჭიერად შესრულებას დამდვილად ვერ დავაბრალებ.

დაღეჭილი თემაა, მაგრამ საინტერესოა, რომ ეს სცენა სულაც არ ეწინააღმდეგება ეროვნულ ღირებულებებს, რომელსაც თითქოს მართლმადიდებლობა განსაზღვრავს. არც კი მეპარება ეჭვი, რომ ყველა ეს ყმაწვილი თავდადებული მართლმადიდებელია, და ალბათ ამ შუა მარხვაში ტაკოებზე დაკვრას აღსარებაში მოინანიებენ. რასაკვირველია, თუკი გაახსენდებათ – ამისთანაც რა ცოდვაა, კაცმა ქალს თუ ტაკოზე ხელი მიუტყაპუნა?

საინტერესოა, რატომ უჭირს საზოგადოების ე.წ. პროგრესულ ნაწილსაც სექსიზმის დანახვა იქ, სადაც ის ასეთი თვაშისაცემია? ამ "შოუში" ქალი მუსიკალურ ინსტრუმენტთან არის გაიგივებული, რასაც აკადემიის ენაზე ქალის გასაგნება ქვია და სექსიზმის ერთ-ერთი ფორმად ითვლება. გასაგნება ნიშნავს, რომ ქალი წარმოჩენილია არა როგორც სუბიექტი, არამედ როგორც ობიექტი და საგანი. როდესაც ვუყურებთ ამ კადრებს, სადაც მხოლოდ ქალის მოშიშვლებული უკანალია მნიშვნელოვანი, სახეები კი არათუ არ ჩანს, არამედ მაყურებლიდან მკვეთრად მიბრუნებულია - მათი მთელი პიროვნება საჯდომამდე არის დაყვანილი, ხოლო ეს საჯდომი მამაკაცის გასართობ ინსტრუმენტად გამოიყენება. დომინაცია თანდათან მძაფრდება, როდესაც საჯდომები აწითლებას იწყებენ. მთელი ეს სცენა, თავისი ეროვნული სულისკვეთებით კიდევ ერთხელ არის ხაზგასმა მამაკაცის ლეგიტიმური უფლებისა ქალის სხეულზე. და რაცარუნდა ვამტკიცოთ, რომ ეს ასე არ იყო ჩაფიქრებული, ფაქტია, რომ სწორედ ამის პროპაგანდას ახდენს ყველა შოუ და სარეკლამო რგოლი, რაც ქართულ მედია-სივრცეში იბადება.


ხოლო, თუკი სქესს მნიშვნელობა არ აქვს, წარმოვიდგინოთ შებრუნებული სცენა:

წაკუზული კაცები, ტიტველი ტაკოები, ნეტარი სახით ზედ "დამკვრელი" მანდილოსანი, უკან კი ამ ჰანგებზე აკვნესებული მანდილოსანთა გუნდი. როგორ წარმოგიდგენიათ, მშვიდად შეხვდებოდა ამ სცენას ქართველი მაყურებელი? ალბათ სამღვდელოება მეორე დღესვე განცხადებას გაავრცელებდა, რომ გვრყვნიან და გვაფუჭებენ, პოლიტიკოსები დაწერდნენ რომ ქართველობას გვართმევენ, სხვები კი უშვერი სიტყვებით მოიხსენიებდნენ ამ გარყვნილ ქალებს.

კაცის ტიტველ ტაკოზე დამკვრელი ქალი აუცილებლად იქნებოდა ეროვნული ღირებულებების შემლახავი. 

თუმცა, თქვენ ბჭობდით და ჩვენ კი ვიცინოდითო, და GD-Ass-ის შემოქმედებითმა ჯგუფმა სწორედ ეს გააკეთა: აგერ ბატონო, იგივე კაცზეც თუ არ შეგვიძლია გავიმეოროთო!

არ მითხრათ ეხლა რომ ერთი–ერთში იგივე სცენა არაა!! ნუთუ ვერ ხედავთ წაკუზულ კაცებს, მათ ტიტველ ტაკოებს, ზედ დატყაპუნებულ ეროვნულ მელოდიას და ზედვე აკვნესებულ ეროვნულ ჰანგებს?

რასაკვირველია ვერ ხედავთ. და იცით რატომ? იმიტომ, რომ ქართველი კაცი არ იკუზება, ძმაო!

და რომ იცოდეთ, ქართველი არც ბოდიშს იხდის! ან თუ იხდის, მხოლოდ ასეთი შემართებით:

               

ეს ის შემთხვევაა, როდესაც ბოდიშის მოხდას ჯობდა ხმა საერთოდ არ ამოეღოთ. "ქალებს პატივს ვცემთ"–ო. პატივის რა გითხრათ და რომ ცემთ, ამაში უკვე დავრწმუნდით <3

ამაზე საერთოდ არ გვიფიქრიაო – ღმერთმანი, გეთქვათ აქამდე! ჩვენ კი გვეგონა რომ იფიქრეთ! სულ დაგვავიწყდა, რომ ფიქრისთვის აზროვნების უნარი, აზროვნებითვის კი ინტელექტია საჭირო! ხოლო რადგან მეორეს და მესამეს ნამდვილად ვერ დაგწამებთ, უნებლიეთ დავუშვით რომ შეიძლებოდა გეფიქრათ...

ამ "ბოდიშს" აგვირგვინებენ საზეიმოდ გამოწყობილი ჟურნალისტი გოგონები, რომელთანაგ ერთ–ერთი ღიმილით გვახსენებს:

"ალბათ საკუთარ საჯდომზე მიიღეს"–ო.

რასაკვირველია, ჩვენ, არაწესიერმა ქალებმა მივიღეთ ჩვენს თავზე (თუ საჯდომებზე), თორემ სალომე არშბა და მისი "პატიოსანი" კოლეგები არასოდეს, ა–რა–სო–დე–ს გააიგივებდნენ თავს ვიღაც ორ მსახიობ გოგოსთან, ამ ყველაფერში ფული რომ აიღეს. ღმერთო ჩემო, რა შუაშია! თავსაც არ აკადრებდნენ!

მგრძნობელობის დეფიციტი

როდესაც საზოგადოებას არ აქვს არც ცნობიერება, არც მგრძნობელობა და რაც მთავარია, არც შეცნობის სურვილით არ იწვის, არც გაუპატიურების ხსენებაზე ახსენდება რაიმე უარყოფითი. მაგალითად, "X-ფაქტორის" პირდაპირ ეთერში გიორგი გაბუნიასგან ასეთი კომპლიმენტი მოვისმინეთ:

"ჩვენ ეხლა სცენაზე ვიხილეთ ჰარდკორ პორნოგრაფია. შენ ფაქტობრივად გააუპატიურე კაილი მინოუგის სიმღერა".

ამ კომენტარს დარბაზში მქუხარე ტაში მოყვა. გადაცემის ფეისბუქ–გვერდის ადმინმაც თორნიკეს ფოტოს სწორედ ეს ციტატა წაუმძღვარა წინ ქების ნიშნად.

არ ვიცი რამდენად რთულია კავშირის დანახვა, მაგრამ ფაქტია, რომ იქ, სადაც ცნობილი ტელეწამყვანი თავს უფლებას აძლევს გაუპატიურება ქების კონტექსტში გამოიყენოს, და სადაც ამას საზოგადოება ტაშს უკრავს, არც არის გასაკვირი ქალის ტაკოებზე ტყაპუნში საერთოდ ვერ ხედავდნენ პრობლემას.

პრობლემები კი ასეთი თვალსაჩინოა – კაცის მუდმივად წაქეზებული, დაუოკებელი სექსუალობა, მისი უკიდეგანო უფლება ქალის სხეულზე, და ამ სხეულის ლეგიტიმური ექსპლუატაცია – სწორედ ეს ბადებს იმ ძალადობას, რის შედეგადაც ყოფილმა ქმარმა უკვე მერამდენე ქალი მოკლა ამ ქვეყანაში.

მე კი ოპტიმისტური მოწოდებით დავასრულებ: ქალებო, გაიღვიძეთ! მიიღეთ საკუთარ საჯდომებზე სხვის ტაკოზე დარტყმული ხელი!

Big girl, შენ მშვენიერი ხარ!

მათ არ დავცინით – თუმცა თანავუგრძნობთ.
მათ არ ვებრძვით – თუმცა ვდევნით ეკრანებიდან.
არ გვსურს ისინი ვიხილოთ წამყვანებად, მოდელებად, სარეკლამო რგოლებში. 
მაგრამ მზად ვართ აზარტით ვადევნოთ თვალი მათ თავგანწირვას დაგვემსგავსონ ჩვენ. ანუ გამხდრებს. ჰო, გამომრჩა მეთქვა რომ "ჩვენ" გამხდრები ვართ, ლამაზები, ნორმალურები. "ისინი" პუტკუნები არიან, საყვარლები. პუტკუნა არც ულამაზოა და არც არა–ნორმალური. უბრალოდ ყველას უნდა გამხდარი იყოს.ანუ ჩვენნაირი – ლამაზი.

ნორმა, სტანდარტი, სილამაზე

სილამაზის კრიტერიუმები ყოველთვის არსებობდა და მუდმივად იცვლებოდა. ამაზე ლექციის წაკითხვა ალბათ აღარავის სჭირდება. თუმცა, ბევრი არ აღიარებს, რომ მის გემოვნებაზე გავლენას სწორედ ის ნორმები ახდენს, რომელიც მოცემულ დროში არის მიღებული. გემოვნების გარდა, სხეულის ფორმის დადგენილი კრიტერიუმები ბევრი ქალისა თუ კაცის თვითშეფასებაზე მოქმედებს, და არც თუ ისე დადებითად.

ნორმის დადგენა სხვა არაფერია თუ არა სტანდარტიზების მცდელობა.  თუმცა, ამ მცდელობას ერთი დადებითიც ახლავს თან – ნორმის დადგენით განსაკუთებულად ხილული ხდება ის, თუ რამდენად მრავალფეროვანია რეალობა, რამდენაც ცოტა ადამიანი არის "ნორმალური". მაგალითად, დღევანდელი სტანდარტით ე.წ.  ლამაზი ქალი გულისხმობს გამხდარს და თხელს. თუმცა, "ნამდვილად ლამაზმა ქალმა" მკერდიც და უკანალიც "თავის ადგილას" უნდა შეინარჩუნოს. საიდუმლოს არ წარმოადგენს, რომ ფეხები აუცილებლად გრძელი უნდა ჰქონდეს, თეძოები მოყვანილი, მაგრამ არა ზედმეტად. ტერფები პატარა და კოხტა, სასურველია გრძელი, მბზინავი თმა და თლილი თითები.

ბევრს ვიცნობთ ასეთს? არა. ამიტომ ვამბობ, რომ როდესაც ვიწრო ნორმა შემუშავდება, მაშინვე აშკარა ხდება, რომ სინამდვილეში საოცარი მრავალფეროვნებაა წელისაც, მკერდისაც, თეძოსიც და ასე შემდეგ.

ჩემი პირადი გამოცდილება რომ მოვიშველიო, არასოდეს არ ხარ "ზუსტად ის, როგორც საჭიროა" წონისა და ფორმის. ან ცოტა მეტი ხარ, ან ცოტა ნაკლები.  როდესაც 57 კგ ვიყავი, ადამიანებს არ ეზარებოდათ აღენიშნათ რომ "მოკეთებული" ვარ, ლოყები გამზრდია, ეს შარვალი დამპატარავებია. როდესაც 52 კგ ვარ, ადამიანები მხვდებიან ვიშვიშით: "რა მოგივიდა? რამე ხომ არ მოხდა? როგორ გამხდარხარ? ქალს ცოტა ფორმები უხდება!" და ამ ყველაფრის უკან არის ქვეტექსტი: "როგორ გაფუჭებულა" (ანუ, კარგად აღარ გამოვიყურები, რადგან ზედმეტად გავხდი).

ერთი პირობა მეც დავიჯერე, რომ სასწრაფოდ უნდა მომემატა რამდენიმე კილო. მერე გამახსენდა, რომ როცა რამდენიმე კილოთი მეტი ვიყავი, მუდამ დაკლებაზე ვოცნებობდი. და გადავწყვიტე, რომ არაფერია იმაზე უკეთესი, ვიდრე მიიღო შენი თავი ისეთად როგორიც ხარ. ხომ მარტივი ფორმულაა, მაგრამ ძნელია აქამდე მისვლა. ძნელია ზუსტად იმ თავსმოხვეული სტანდარტების ფონზე, რასაც მუდმივად ვხედავთ პრიალაყდიან ჟურნალებში, სხვადასხვა რეკლამებსა თუ მუსიკალურ კლიპებში.

გამხდარი = ჯამრთელი?

აუცილებელია გვახსოვდეს, რომ ჯანმრთელი სხეული კილოგრამებით არ იზომება, და ნაკლები კალორიების მიღება უკეთეს კვებას არ გულისხმობს. გამხდარი სხეული ხშირ შემთხვევაში სულაც არის ჯანმრთელის პირდაპირპროპორციული. იმავე ლოგიკით, მეტი კილოგრამების ქონა სულაც არ გულისხმობს ჯანმრთელობის რაიმე პრობლემას. აქ პრობლემა ერთადერთია – სილამაზის კრიტერიუმი.

დღეს უკვე ბევრი იწერება იმის შესახებ, რომ გამხდარი სხეულის პროპაგანდა განსაკუთრებულ პრობლემებს მოზარდებს უქმნის. განუწყვეტელი დიეტები, თვითშეფასების დაქვეითება, დანგრეული ჯანმთელობა – და ეს ყველაფერი მხოლოდ იმისთვის, რომ ისეთები არიან, როგორებიც არიან. სწორედ ამ თემას ეხმიანება ერთი არაჩვეულებრივი წერილი, რომელიც "Daily life"-ში გამოქვეყნდა. წერილის შემოკლებულ ვერსიას ქართულად გთავაზობთ:

"ძვირფასო დედა,
მე 7 წლის ვიყავი როდესაც აღმოვაჩინე რომ მსუქანი, მახინჯი და საშინელი ხარ. ამ მომენტამდე მჯეროდა, რომ შენ მშვენიერი იყავი – ამ სიტყვის სრული მნიშვნელობით. ყველაფერი შეიცვალა ერთ საღამოს, როდესაც წვეულებაზე წასასვლელად ვემზადებოდით და შენ მითხარი:

-"შეხედე შენს თავს. როგორი თხელი, ლამაზი და საყვარელი ხარ. აბა მე შემომხედე, როგორი მსუქანი, მახინჯი და საშინელი ვარ".

-"შენ არ ხარ მსუქანი".

-"კი, ვარ, და ყოველთვის ვიყავი".

შემდეგ დღეებში ის აღმოჩენები გავაკეთე, რამაც ჩემს ცხოვრებაზე დიდი გავლენა მოახდინა: შენ მსუქანი ხარ, იმიტომ რომ დედები არ იტყუებიან; მეც გავიზრდები და ვიქნები შენნაირი, ანუ მსუქანი, მახინჯი და საშინელი. 

ეხლა, როდესაც ამ დიალოგს ვიხსენებ, საშინლად ვბრაზდები შენზე რომ ასე გრძნობდი თავს. შენ ჩემთვის მისაბაძი მაგალითი იყავი და ჩემს თავზეც იგივე დამაჯერე. როგორც შენ, მეც მთელი ცხოვრება ისე გავატარე, რომ თავს მუდმივად მსუქნად ვგრძნობ.

ეხლა, როდესაც თავად დედა ვარ, ვხვდები რომ აზრი არ აქვს ჩემი სხეულის მიმართ სიძულვილში შენ დაგადანაშაულო. ჩვენ ისეთ საზოგადოებაში გავიზარდეთ, სადაც ქალებს გვაჯერებენ, რომ ყველაზე მნიშვნელოვანი ისაა, თუ როგორ გამოვიყურებით. ამავდროულად, საზოგადოება განსაზღვრავს სტანდარტს, რომელიც მუდმივად მიუწვდომელია ჩვენთვის.

მოდი, გვიყვარდეს ჩვენი სხეული იმის გამო, რასაც აკეთებს და ნუ შევიძულებთ იმის გამო, თუ როგორ გამოიყურება".

ამ წერილიდან კარგად ჩანს ის, თუ რა რამდენად კომპლექსურია გამხდარი სხეულის ნორმად ქცევის გავლენა. და რამდენად პირობითია "სიმსუქნის" ცნება. მეც უამრავ ქალს ვიცნობ, რომელიც არაჩვეულებრივად გამოიყურება, თუმცა მუდმივად წონის დაკლებას ცდილობს.


"პუტკუნ შოუ" იმედზე

იმედია პოსტის შესავალი ნაწილით მოვახერხე იმ მთავარი აქცენტების გაკეთება, რის გამოც სიმსუქნეზე და წონაზე დისკუსია სენსიტიური საკითხი მგონია. საინტერესოა, მაგრამ ჩვენს საზოგადოებაში ჯერ კიდევ ფიქრობენ, რომ კორექტული ტერმინები ფარისევლობაა და სიტყვის შერჩევას მნიშვნელობა არ აქვს. მე კი ვფიქრობ, რომ სიტყვებს პოლიტიკური მნიშვნელობა აქვს და ამ მნიშვნელობებისთვის ბრძოლაც პოლიტიკურია. არ შეიძლება სულერთი იყოს, ხანშიშესულ ადამიანს "მოხუცო"–ს დავუძახებთ თუ "ბებერო"–თი მივმართავთ. უარესი მაგალითების მოყვანაც შემიძლია, მაგრამ თავს შევიკავებ.

მთავარი კი ისაა, რომ სხვას თუ არა, მედიის წარმომადგენელს კი უნდა ესმოდეს სიტყვების ძალა და ავადსახსენებელი წონა. ალბათ ესმით კიდეც, მაგრამ თავისებურად.  გადაცემა "პუტკუნ შოუს" შემქმნელები არაფრისდიდებით არ მიიღებენ არგუმენტს, რომ მათი გადაცემის სახელი დამცინავი და დისკრიმინაციულია. თავს დადებენ, რომ ამ ადამიანების დახმარება სურთ და კომერცია არაფერ შუაშია, მაგრამ ფაქტი კი ფაქტად დარჩება: მალე იმედზე "პუტკუნ შოუს" ვიხილავთ. სწორედ ამ სახელწოდებით, დამრგვალებული პირით და გამოთქმით: "პუტკუნ შოუ", მალე, იმედის ეთერში!

ბევრი ვიფიქრე, რა შეიძლებოდა ყოფილიყო ისეთი სიტყვა რომელიც გამხდარს გამოხატავს და თან მთლად დადებითი მნიშვნელობაც არ აქვს. გამახსენდა "გალეული". რომ ყოფილიყო ფორმებიანი ქალის სტანდარტი, და გაეკეთებინათ გადაცემა "გალეულ შოუ" – იქნებოდა ეს აღქმული როგორც მოფერება გამხდარი ადამიანებისთვის? არ ვიცი, არ ვიცი, მაგრამ რაღაც არა მგონია. პუტკუნა რაც არ უნდა მოფერებითად ჟღერდეს, ამ კონტექსტში, ბოლო ხმოვან მოკლებული და შოუსთან შერწყმული – ნამდვილად დამცინავად გამოიყურება.

ცხადია, ამ შოუს კრიტიკას არ მიიღებენ ის ადამიანები, რომლებიც სრულიად სამართლიანად ფიქრობენ, რომ არსებობს წონა, რომელიც ჯანმრთელობისთვის საშიშია. მაგრამ ისევ გავიმეორებ, რომ ის წონა, რაც საზოგადოებაში ჭარბ წონად ითვლება, სულაც არ არის არც სიმსუქნე და არც ჯანმრთელობისთვის საშიში. უფრო მეტიც, ჯანმრთელობისთვის საშიში ხშირად ის არაბუნებრივი სიგამხდრეა, რასაც დღეს სილამაზის სტანდარტი ქვია.

დავუბრუნდეთ შოუს, რომელიც ჯერ მალე გავა იმედის ეთერში. ამ რამდენიმე დღის წინ  კი სარეკლამო სიუჟეტი დატრიალდა:

იდეაში, ამ სიუჟეტიდან უნდა შევიტყოთ გადაცემის შესახებ, სადაც ადამიანების ჯანმრთელობაზე იზრუნებენ, აქ კი რა არის დასაძრახი? თუმცაღა, პირველივე კადრში ვხედავთ ადამიანს, რომლიც არც ისეთი საგანგაშო და ჯანმრთელობისთვის საშიში წონის ჩანს. ამ "ჭარბწონიან" ადამიანს ხელში უხარსხო საკვები უჭირავს და მადიანად ილუკმება. არ ვიცი, რამდენად შეიძლება ეს კადრი არ ჩაითვალოს დაცინვად, მაგრამ ფაქტია, რომ აშკარად მიგვანიშნებენ – თუკი ჭარბი წონა აქვს, მისი ბრალია. ბევრს და ცუდ საკვებს მიირთმევს, "ჯანმრთელობისთვის საშიშს". ჭარბწონიანი, მართლაც პრობლემატური ადამიანების მიმართ ეს კადრი ყველა სტერეოტიპს ამყარებს და ამძიმებს. მაგრამ მუსიკა – მუსიკა მსუბუქი და ჰაეროვანია.

შემდეგ ვხედავთ გოგონას, რომელიც სტანდარტში არ ჯდება, თუმცა არაფერი ეტყობა სამედიცინო სიმსუქნის. გოგონა მომხიბლველი და სასიამოვნო გარეგნობისაა, თუმცა ინტერვიუდან ვიგებთ, რომ შოუში მოხვედრა და გახდომა სურს. მოგვიანებით ამ გოგოს ჟიური მიმართავს:

"თქვენ ანალიზში გაქვთ ისეთი პრობლემები, რომ შეიძლება საერთოდ ვერ მიიღოთ შოუში მონაწილეობა".

როგორ არა, ძალიან დაეხმარა ჟიურის წევრი ექიმი ამ გოგონას. სულ მის ჯანმრთელობაზე და თვითშეფასებაზე ზრუნავდა, ხომ ეტყობა თბილ მიმართვაში?

სიუჟეტის განმავლობაში მხოლოდ რამდენიმე ადამიანს ვამჩნევ, რომელსაც წონითი პრობლემები აქვს. 1:30 წუთზე კი ერთვება ინტერვიუ, სადაც ახალგაზრდა ქალისგან ვისმენთ, რომ სადაც არ უნდა იყოს, ტრანსპორტში, მეგობრებთან თუ საზოგადოებაში – ის მუდმივად განსხვავებულად გრძნობს თავს. აი, ზუსტად ამას ვამბობდი მეც. რატომ გრძნობს ადამიანი თავს დისკომფორტში საკუთარ სხეულთან? იმიტომ, რომ მის ჯანმრთელობას ემუქრება საფრთხე, თუ იმიტომ, რომ საზოგადოება, და სილამაზის საზოგადოებრივი სტანდარტები აგრძნობინებენ თავს ცუდად?

მე არავითარი უფლება არ მაქვს ვთქვა, რომ ამგვარი შოუ არ უნდა არსებობდეს. სხვა თუ არაფერი, ეს ადამიანები თავად ირჩევენ მასში მონაწილეობას. თუმცა, მტკიცედ ვარ დარწმუნებული, რომ დროა ჩვენმა საზოგადოებამ აიმაღლოს ცნობიერება და გაუჩნდეს მეტი მგრძნობელობა სხვა ადამიანების მიმართ, რომლებიც ამა თუ იმ ნიშნით განსხვავდებიან. ის ქალები, რომლებიც ინტერვიუში ჩანან მხოლოდ ადასტურებენ იმას, რის დამტკიცებასაც ამ პოსტით ვცდილობ – ფორმიანი ქალები მუდმივი წნეხის ქვეშ ცხოვრობენ იმის გამო, რომ ცოტა მეტი სივრცე უჭირავთ, ვიდრე სხვებს.


მოძრაობა წონითი დისკრიმინაციის წინააღმდეგ

დღეს უკვე ბევრი იწერება იმის შესახებ, რომ სილამაზის სტანდარტის უარყოფითი გავლენა წონით დისკრიმინაციამდეც მიდის. პლუს–ზომის ადამიანები ერთიანდებიან, გამოდიან და აპროტესტებენ საზოგადოების სტიგმას მათ მიმართ. ეს ამბავი ჯერ კიდევ სამოციანი წლებიდან დაიწყო და დღემდე გრძელდება, თუმცა, არა საქართველოში.

არ ვიცი რას უნდა მივაბა, ისევ საბჭოთა გამოცდილებას დავუკავშირო, სადაც ერთნაირობას კანონი აკონტროლებდა, თუ სხვა რამე ფესვები უნდა ვეძიო, მაგრამ ფაქტია – აქ განსხვავებულობის მიმართ ბევრად უფრო შეუვალები ვართ, ბევრად უფრო მყარია სტანდარტებიც და სტერეოტიპებიც. ზედმეტი წონა კი არა, ბოლო რამდენიმე წელია "ბუნდღა" თუ გაქვს ხელზე, მანიკურშაც კი გაოცებული გეკითხება: "ხელების გაკეთება არ გსურთ?" თმაში თუ ჭაღარა შემოგერია, აუცილებლად გეტყვიან, რომ დროა თავს მოუარო და თმა შეიღებო.

არადა, რამდენი ქალი მინახავს უცხოეთში ბუნებრივი ჭაღარა თმით, მოვლილი და საოცრად მოხდენილი. მინახავს წონიანი გოგოები, კონფორტში საკუთარ თავთან, მომღიმრები და ბედნიერები. იმის თქმა არ მინდა, რომ "იქ" ყველა ბედნიერია, და ჩვენთან ყველა დაკომპლექსებული. არა, მაგრამ ნამდვილად განსხვავდება სიხშირე. რაღაც არის ჩვენს საზოგადოებაში, რაც ყველანაირ განსხვავებულობას უქმნის დაბრკოლებებს.

ბევრი რომ არ გავაგრძელო, ცოტა უფრო გახსნილი საზოგადოებებში დღეს იმის ტენდენციაა, რომ შენი თავი მიიღო ისეთი, როგორიც ხარ. ეს დამოკიდებულება სარეკლამო კამპანიებშიც აისახება. საბედნიეროდ, ეს ინდუსტრიაც კი გაცდა ჯანმრთელი და ლამაზი სხეულის იმ ფაშისტურ გაგებას, რომ "ყველა ვინც სტანდარტში არ ჯდება, მოსაშორებელია. მინიმუმ ეკრანებიდან".

"Dove"–ის რეკლამები ფორმებიანი გოგონების მონაწილეობით:

ბოლოს კი, მინდა ყველა "დიდ" გოგოს ვუთხრა: Big girl, შენ მშვენიერი ხარ!

სექსიზმი "არიფებისთვის" (ნაწილი II)

პოსტის პირველი ნაწილი "სექსიზმი "არიფებისთვის" ანუ ცოტაოდენი რამ მარკეტინგული ეთიკის შესახებ (ნაწილი I)" შეგიძლიათ ნახოთ აქ.


სწორედ იმ დროს, როდესაც პოსტის პირველი ნაწილი გამოვაქვეყნე, ქართული სარეკლამო ბაზარი ჯიპიაის ახალმა შედევრმა "დაიპყრო". გამოვტყდები, რომ ეს რეკლამა მხოლოდ ეხლა ვნახე, პოსტის დაწერის წინ. და მხოლოდ იმ პრინციპით, რომ არ გამეკრიტიკებინა ის, რაც ნანახი არ მქონდა. აქვე ჟურნალისტებს დავესესხები და ჭორს სტატუსს ავუმაღლებ: "კულუარული ინფორმაცით" ფემინისტებმა შევიტყვეთ, რომ ჯიპიაი ჰოლდინგს უცხოელმა კონსულტანტმა გადააღებინა ეს დახვეწილი იუმორით გამორჩეული რეკლამა. "წყარო, რომელსაც ვინაობის გამხელა არ სურს" იმასაც აღნიშნავდა, რომ გათვლა სწორედ ფემინისტებზე ჰქონიათ: აღშფოთდებიან, გაგვაკრიტიკებენ და ვიდეოც ვირუსული გახდება–ო.

დავუშვათ, მე მყავს ისეთი სამეგობრო სოციალურ ქსელში, რომელიც გემოვნებას არ ემდურის, მაგრამ ფაქტია – ამ რეკლამას კიდევ ბევრი დააკლდა "ვირუსულობამდე". 

3. ჯიპიაი ჰოლდინგი, ავტოდაზღვევა. მე ვიქნები პრინციპული ამ რეკლამის მიმართ და ვიდეოს არ დავდებ. შემოვიფარგლები მხოლოდ ფოტოთი: 

ჯიპიაის რეკლამა ავტომანქანის დაზღვევის შესახებ

გზაზე ვხედავთ ძროხას, ხოლო მანქანაში მისტერ რექსი (ჯიპიაი ჰოლდინგის  სარეკლამო კამპანიის "სახე", ძაღლისთავიანი ადამიანი) მძღოლს ეუბნება:

"ასე იციან აქაურმა ქალბატონებმა. მოგაჩერდებიან, და მორჩა".

მძღოლი: "ეგ საიდანღა იცით, მისტერ რექს?"

რექსი: "სანდრო, მაგათ კარგად ვიცნობ".

ხომ გესმით, "ქალბატონებმა" და არა ქალებმა. ქალი ხომ ცუდი სიტყვაა. პატივისცემა თუ გინდა გამოხატო, ქართველი ქალი ქალბატონად, ან მანდილოსნად უნდა მოიხსენიო. ჯიპიაის მანდილოსნების პატივისცემა შეეშლებოდა? ხომ არ დაგავიწყდათ 2012 წლის სარვამარტო აქცია? ჩემს წარმოსახვაში კორპორატიულ შეკრებებზე განსხვავებულით სვამენ ქალბატონების სადღეგრძელოს. მოკლედ რომ ვთქვათ, მერე რა, რომ ძროხას ვხედავთ კადრში, მთავარია, რესპექტაბელურობის ტრადიციული ნორმები დაცულია.

ჩემი დაკვირვებით ქართულ რეკლამებში მუდმივად დომინირებს მაჩო იმიჯი. ყველა დიდ კომპანიას, რომელსაც ინტენსიური სარეკლამო კამპანია აქვს, საიმიჯო სახედ მაჩო მამრი ჰყავს. მაგალითად – "თიბისის" მუშკეტერები, "საქართველოს ბანკს" სანტა, "ჯიპიაის" კი რექსი... მისტერ რექსი, რომელიც "მაგათ კარგად იცნობს". ქალბატონებს თუ ძროხებს, ვერ გეტყვით, მაგრამ რას დავეძებთ ვინ იგულისხმა კაცმა, რომელსაც ძაღლის თავი აბია?! არც კი მინდა ვიფიქრო, შარვალში ფალოსის ნაცვლად კუდი ხომ არ უდევს :(

ისე კი, ძროხა მართლაც რომ კეთილშობილი ცხოველია. და ბევრად უფრო გონიერი, ვიდრე ის ცხოველები, რომლებმაც ამ რეკლამის შექმნით ქალების დაცინვა კიდევ ერთხელ სცადეს. ვიდეო იმდენად პრიმიტიული იყო, რომ ვფიქრობ ყველაზე თვალსაჩინო მაგალითია სექსიზმის. სხვა თემაა სარვამარტო აქციები, სადაც სექსიზმი იმდენად შერწყმულია დამკვიდრებულ შეხედულებებთან, რომ ბევრისთვის ამის დამტკიცება ჭირს. ქალები სიხარულით აიტაცენებ ხოლმე იმ "სიკეთეებს", რასაც სწორედ სექსიზმის ხარჯზე გადაუგდებენ მათ ხელგაშლილი კომპანიები.

4. ჯიპიაი ჰოლდინგი, 2012 წლის სარვამარტო აქცია. პირველ რიგში, ორიოდ სიტყვა 8 მარტის შესახებ. 8 მარტი არ არის კომუნისტური დღესასწაული. 8 მარტი ქალთა უფლებების და თანასწორობისთვის ბრძოლის დღეა, რომელიც მეტწილად ქალთა შრომით უფლებებს უკავშირდება. სამწუხაროდ, ამ დღის დისკრედიტაცია სწორედ საბჭოთა წარსულს უკავშირდება, თუმცა ყვავილების და სუნამოების ჩუქების ტრადიცია დღემდე არ გვაქვს მოშლილი. ქალებს უხარიათ ერთი დღე წელიწადში, როდესაც კომპანიები სხვადასხვა ფასდაკლებებს სთავაზობენ სწორედ იმის გამო, რომ ისინი "სუსტი" და "მშვენიერი" სქესის წარმომადგენლები არიან. როგორც წესი, ეს რეკლამები ყველა იმ სტერეოტიპს იყენებენ, რაც ქალებისთვის კომპლიმენტს ნადვილად არ უნდა წარმოადგენდეს.

ერთ–ერთი ასეთი სტერეოტიპია მითი ქალი მძღოლის შესახებ. მერე რა, რომ ყოველ დღე უამრავ ცუდ მამაკაც მძღოლს ვხედავთ, როგორც კი "ცუდის" ადგილზე ქალი აღმოჩნდება, თუნდაც თავად უარესი მძღოლი მამაკაცი აუცილებლად შესძახებს გულწრფელი აღშფოთებით: "ვიცოდი, ვიცოდი რომ ქალი იყო!" ასეა თუ ისეა, ქალებმაც დაიჯერეს, რომ მათი ცუდი მძღოლობა ბიოლოგიურადაა განპირობებული და მანქანაზე ხშირად ვხედავთ წითელ სამკუთხედში ჩასმულ ქუსლიან ფეხსაცმელს, რაც მიგვანიშნებს რომ "ფრთხილად, საჭესთან ქალია!"

ჯიპიაის მარკეტოლოგებს ეტყობა არ გამოპარვიათ, რომ ქალებში სექსიზმის ინტერნალიზაციას, ანუ დამამცირებელი სტერეოტიპის გაშინაგნებას აქვს ადგილი, და ასე შეიქმნა მარკეტინგული კამპანია სახელად "ფრთხილად, ავტომობილის სარკესთან ქალია!"

ესტეთიკას რომ თავი დავანებოთ, გადღაბნილი მაკიაჟის ფონზე არაადეკვატურად ბედნიერი გამომეტყველება ჭკუის ან სრულ ჭკუაზე ყოფნის მანიშნებელი ნამდვილად არ უნდა იყოს. ამ რეკლამის ქალები სულელებიც არიან, და თან ძალიან საშიშები. რეკლამა გვეუბნება, რომ ისევ და ისევ, მთავარი ქალისთვის ისაა, თუ როგორ გამოიყურება, და ეს აუცილებლად მაკიაჟს უკავშირდება! ხოლო იმისთვის, რომ კარგად გამოიყურებოდეს, ის ყველაფერს გარისკავს – საფრთხეს შეუქმნის თავის თავსაც და სხვა მგზავრებს. პრინციპში, ამ რეკლამის დასკვნა ის შეიძლებოდა ყოფილიყო, რომ ქალები საჭესთან არ უნდა დაუშვან, მაგრამ არა! ბიზნესი ბიზნესია, დაე იჯდეს ქალი საჭესთან და გაიკეთოს მაკიაჟი დაძრულ მანქანაში. ავარიაშიც მოხვდეს, რა პრობლემაა? ჩვენ ხომ გვყავს ჯიპიაი ჰოლდინგი <3 ის მოვა, და დააზღვევს "მანდილოსნის" მანქანას. ისევ მანდილოსანი. არა, ქართველი ქალებისადმი პატივისცემას ნამდვილად ვერ დაუწუნებ ამ კომპანიას. ესმით საკითხი, თანაც სიღრმისეულად!

ამ სარეკლამო კამპანიას ქართველი ფემინისტები ასე გამოეხმაურნენ:

ნინია კაკაბაძე, ჟურნალისტი
ფოტო: ფემინისტების დამოუკიდებელი ჯგუფი

  

ფოტო: ფემინისტების დამოუკიდებელი ჯგუფი

5. საქართველოს ბანკი, სანტა კლაუსის სერიები. მე ვფიქრობ, ამ სარეკლამო კამპანიის გასააზრებლად საინტერესოა წლების დინამიკას დავაკვირდეთ და თანმიმდევრულად გავიხსენოთ ვიდეორგოლების შინაარსი.

საქართველოს ბანკის ნარინჯისფერი სანტა ჩვენს გულებში ჯერ კიდევ 2009 წელს გამოჩნდა. "Don't look any further"-ზე ამღერებული სანტა და ცისფერ ფერებში გამოწყობილი მომხიბლველი გოგონა. სანტა იყო თავდაჯერებული, გოგონა კეკლუცი და ფარცქვალა. მოკლედ, დასაწყისი ტრადიციულად სტერეოტიპული იყო.

2010 წელს სანტამ "A lover's holiday" შემოგვთავაზა კვლავ მხიარული და მოცეკვავე კლიპით. და აქვე შემოიჭრა ერთი ყურადსაღები ელემენტი – კლიპის ბოლოს სანტა მეზობელ ოთახში "გააცუნცულებს" ჩვენს გოგონას. ცოტა ხანში "საქართველოს ბანკი" უკან მარტოკა შემოცეკვდება, ხელს სასმელს გააყოლებს და დაბრუნდება "იქ", სადაც ის ხდება, რაც ქართველი ქალისთვის "გათხოვებამდე" არ არის დაშვებული.

განსაკუთრებული გამოცნობა არ სჭირდება იმას, რომ ცისფერ სამოსში გამოწკეპილი გოგონა კონკურენტ თიბისი ბანკს განასახიერებს. არც იმას უნდა ბევრი მიხვედრა, რომ თავის რეკლამაში საქართველოს ბანკი ცდილობს უპირატესობა წარმოაჩინოს. და რა არის უპირატესობა ამ რეკლამის მიხედვით? ის, რომ ქალად წარმოჩენილი თიბისი ბანკი მეზობელ ოთახში გაიტყუა და იქ სავარაუდოდ ის "სხვა" მოედანზე დაამარცხა? ძალიან მარტივი სცენარია: თიბისი ბანკი "გაქალებულია" ანუ ფემინიზირებული, რაც ტრადიციული, პატრიარქალური გაგებით გულისხმობს, რომ გარკვეული უპირატესობა მას უკვე დააკარგინეს. ხოლო მეორე ოთახში რომ სცენა უნდა განვავითაროთ ჩვენი წარმოსახვით – ეს უკვე საქართველოს ბანკის უპირობო გამარჯვებას მოასწავებს. სამწუხაროდ, ისევ და ისევ სექსის ბრძოლის ველად წარმოჩენას აქვს ადგილი, ისევ და ისევ ფალოცენტრულია მარკეტოლოგების აზროვნება (ამ ტერმინის განმარტება იხილეთ პოსტის პირველ ნაწილში) – საქართველოს ბანკი ფალოსის მფლობელია, რის გამოც, სექსით თუ კავდება თიბისი ბანკთან, თიბისი აუცილებლად დამარცხებულად მოიაზრება.

2011 წელი. საქართველოს ბანკი უკვე "ზედმეტად სექსუალურია":

წლებთან ერთად ჩვენი სანტა გაპოპულარულდა, შესაბამისად, ქალების რიცხმაც მოიმატა მის ირგვლივ. სანტას ფონზე სხვა ბანკების კორპორატიულ ფერებს ვხედავთ: თიბისი, ლიბერთი, რესპუბლიკა. ძალიან ფილოსოფიურად რომ მივუდგე, შემიძლია დავინახო ერთი ნიუანსი: საქართველო მხოლოდ საქართველოს ბანკის სახელწოდებაში ფიგურირებს. შეიძლება ამ ყველაფრით სპეკულირება და "ხაზებს შუა" იმ მესიჯის დანახვაც, რომ საქართველოს იდენტობის მატარებელი ბანკი სხვა იდენტობის ბანკებს "იმასუშვრება" (ვერ ვიპოვე უფრო პოლიტკორექტული სიტყვა).

შეიძლება ამ ბოლო არგუმენტზე ვიკამათოთ, რადგან ცხადია, საქართველოს ბანკის მარკეტოლოგები ასეთ სიღმეებზე არ დაფიქრებულან. თუმცა ერთი რამ კი არის ცალსახა: კონკურენტი ბანკების ფემინიზაცია, მათთან სექსის იმიტირება და ამ მეთოდით მათზე გამარჯვების მოპოვება ნამდვილად ჩაფიქრებული სტრატეგიაა. ისიც ფაქტია, რომ კლიპის ბოლოს მანქანაში 3 ქალთან ერთად სექსით დაკავება ბანკის იმიჯს მხოლოდ იმიტომ ამაგრებს, რომ პოლიგამიურობა მამაკაცებისთვის სატრაბახო ნორმას წარმოადგენს. და ეს იმ ქვეყანაში, სადაც დღემდე ქალიშვილობის ოპერაციები კეთდება. თუკი ეს არგუმენტი მყარი არ გეჩვენებათ, ერთი წუთით წარმოიდგინეთ, ბანკის სახე ქალი რომ ყოფილიყო, რომელიც 3 მამაკაცს შეათრევდა მანქანაში. კარგი, არ შეათრევდა და "უბრალოდ" შევიდოდა მათთან ერთად. იქნებოდა ეს ბანკის იმიჯისთვის მომგებიანი? ვერ იქნებოდა. და ამით ამოწურულია ეს კონკრეტული კლიპი.

აქვე აუცილებელია გავიხსენოთ, რომ გარკვეული შეხედულებით, საქართველოს ბანკის მაცდურად აცეკვებული გოგო სექსუალურ განმანთავისუფლებლადაც ითვლებოდა. გამომდინარე იქედან, რომ ქართველი ქალი მუდმივად "მანდილოსნობის" ბორკილებში იყო (და არის) გამომწყვდეული, ამ მოსაზრების აღქმა ნამდვილად შემიძლია, თუმცა ამ პოსტერს მაინც გიჩვენებთ:

ფოტო: ინტერნეტიდან

მარცხენა ფოტოზე, ბიკინიანი ქალის ფიქრი: "ყველაფერი დაფარული აქვს თვალების გარდა. რა საშინელი, მამაკაცებით დომინირებული კულტურაა!"

მარჯვენა ფოტოზე, ჩადრიანი ქალი: "არაფერი აქვს დაფარული თვალების გარდა. რა საშინელი, მამაკაცებით დომინირებული კულტურაა!"

იმედია ჩემი მინიშნება გასაგები იყო, მაგრამ მაინც ავხსნი: ქალის ერთი დაქვემდებარებული როლიდან მეორე დაქვემდებარებულ როლში გადასვლა ძალიან შორს დგანს გათავისუფლებისგან. ქალის სხეულის გასაგნება (ტერმინი ახსნილია პოსტის პირველ ნაწილში), მისგან პიროვნების გამოცლა და მხოლოდ მამაკაცის სათამაშო ობიექტად წარმოჩენა ვერასოდეს გახდება ქალებისთვის გაძლიერების საფუძველი. ქალის სექსუალობაზე აუცილებლად უნდა აიხსნას ბორკილები, მაგრამ ფაქტია, რომ საქართველოს ბანკის სარეკლამო კამპანიების მიზანს ეს ნამდვილად არ წარმოადგენს. ხოლო თუკი ასეთი მიზანი არსებობდა, საშუალება ნამდვილად მცდარად იქნა შერჩეული.

მართლაც რომ საინტერესო და ფრიად უცნაური დინამიკა ჰქონდა ამ კამპანიის განვითარებას.  2012 წელს საქმე იქამდეც მივიდა, რომ სარეკლამო კამპანიაში იუმორამდე შემსუბუქებული ძალადობაც ვნახეთ:

ბევრისთვის ეს იყო მხოლოდ იუმორი, მაგრამ მე მაინც მჯერა, რომ კარგი იუმორი სექსიზმს არ საჭიროებს. თუმცა, ასეთ იუმორს მეტი ფანტაზია და მეტი უნარები რომ ჭირდება, ამას არა მარტო საქართველოს ბანკის მაგალითზე ვხედავთ. ასეა თუ ისეა, მინდა პოსტის ეს ნაწილი დადებითი ნოტით დავასრულო. ცნობილი ამერიკელი კომედიანტის და წამყვანის, ელენის ციტატა ყველაზე კარგად გამოხატავს ჩემს სათქმელს ამ შემთხვევაში:

"Most comedy is based on getting a laugh at somebody else's expense. And I find that that's just a form of bullying in a major way. So I want to be an example that you can be funny and be kind, and make people laugh without hurting somebody else's feelings".

 "სიცილი კომედიებში ძირითადად სხვა ადამიანის ხარჯზე მიიღწევა. ჩემთვის, ეს სხვა არაფერია თუ არა "ბულინგის"* ფორმა. სწორედ ამიტომ, მე მინდა ვიყო მაგალითი იმისა, რომ შესაძლებელია იყო სასაცილო და კეთილი, და ადამიანები გააცინო ისე, რომ  არავის გრძნობები არ შეურაცხყო".

პოსტი გამიგრძელდა, ამიტომ სოციალური პასუხისმგებლობის საკითხს კვლავ შემდეგისთვის გადავდებ. რაღა დაგიმალოთ და, განსახილველი რეკლამებიც არ ამომიწურავს. ასე რომ, სექსიზმის გაკვეთილები დამწყებთათვის ჯერ კიდევ არ დასრულებულა!

*ბულინგი არის განმეორებითი, აგრესიული ქცევა, რომელიც მეორე ადამიანს ფიზიკურ ან ფსიქოლოგიურ ტრამვას აყენებს